Çocuklarda Ses (Artikülasyon) Bozukluğu ve Çözümü

      Ses (fonolojik) bozukluk ,konuşma seslerinin gelişimsel olarak uygun olmayan üretimi, kullanımı, sunumu, ya da ses değişiklikleri gibi konuşma seslerinin organizasyonunda gelişimsel telaffuz bozukluğudur.
        Artikülasyon bozukluğunda çocuk gelişimsel olarak çıkarması gereken sesleri çıkaramaz konuşma seslerinin gelişimsel seviyesi ile doğru orantılı değildir.
Bozukluğun ciddi olduğu vakalarda durum çocuk 3 yaşlarındayken fark edilir. Daha hafif vakalar 4 ve daha yukarıdaki yaşlarda fark edilir. Çok hafif vakalar ise ancak okul çağında tespit edilir.
        Ses bozukluğunda çocuk sesleri çarpıtır, (ditorsiyon) bazı sesleri unutur.Bir sesin yerine başka bir sessi koyar yada konuşmada doğru eklemlemeleri yapamaz. Bazı hafif vakalarda bir veya birkaç konuşma sesinin yanlış çıkarılması söz konusudur. Çocuğun konuşması daha çok küçük çocukların konuşmasına benzer. Ağır vakalarda çocuk bir çok konuşma sesinin yanlış çıkarır ve çocuğun konuşması hepten anlaşılamaz bir haldedir.

SES (ARTÜKÜLASYON) BOZUKLUĞUNUN NEDENLERİ
        Nedenleri tam olarak bilinememektedir. İşitme engeli belli başlı nedenlerden biridir Psikolojik etmenler kanıtlanamamıştır. Yayınlarda sosyo ekonomik ve tıbbi etkenler kabul görmektedir. Örneğin kronik gidişli orta kulak enfeksiyonu, düşük doğum tartısı, nöro motor işlev bozukluğu, ihmal, yetersiz yaşam şartları bazı risk faktörleri olarak benimsenmektedir.

SES (ARTÜKÜLASYON) BOZUKLUĞUNUN ÇÖZÜMÜ
        Ses bozukluğunun tedavisi yoğun emek sabır,ve itina gerektiren zahmetli bir çalışmadır. Tedavide diğer konuşma bozukluklarında olduğu gibi çocukla yürütülen konuşma terapisi, aile terapisi ,aile danışmalığı yöntemlerinden faydalanılır. Ancak diğer konuşma bozukluklarının tedavisinden farklı olarak ses bozukluklarının tedavisi çocukla daha yoğun ve uzun süre konuşma terapisi yürütülmesini zorunlu kılar. 
        Doğru tanılamanın ardından nedenlerin araştırılması yapılır. Önlenebilen nedenler önlenir. Tedavide ilk aşamada çocuk probleminin fakına vardırılarak o güçlüğü yenmesi için istekli hale getirilir. Bu aşamada çocuğun çıkardığı yanlış ses çocuğa fark ettirilir. Çocuğun söylediği yanlış sesli sözcüklerin doğrusu ona dinlettirilir. Önce yanlışı sonra doğrusu söylenerek ve dinlettirilerek çocuğa doru ile yanlış arasındaki fark buldurulmaya çalışılır. Bundan sonraki ikinci aşamada yanlış söylenen sözlerin düzeltilmesine başlanır. Çocuğun bozuk çıkardığı seslerden farkına vardıkları ele alınır. Onların doğrusunun nasıl çıkarılacağı çocuğa öğretilir. Bu aşamada işitme eğitimi çok önemlidir İlk önce çocuğa iyi bir dinleme alışkanlığı verilmelidir. Çocuk yanlış çıkardığı sesin dorusunu defalara duymalı ve işitmeli ; essin doğrusunun çocuğun işitme merkezine iyice yerleştirilmesi sağlanmalıdır. Bu işlemler çok değişik yollarla sağlanabilir, Hece olarak, sözcük ve tümce içinde ve öykü içinde verilebilir. Daha sonra bu sesin doğrusunun çıkarılmasına başlanır. Doğru ses, uyarı, taklit, fonetik seslenme ve doğru sesli sözcükler yoluyla pekiştirilir. Çocuğa ayna ile doğru sesi hem kendisinin hem de terapistin nasıl çıkardığı gösterilir.
        Eğer çocuk birden fazla sesi yanlış çıkarıyorsa dudak ve dil hareketleri izlenerek önce öğretilmesi kolay sesler ele alınır. Doğru çıkarılan sesin pekiştirilmesi de önemlidir. Bunun için çocuk çıkarmayı öğrendiği sesi ayrı bir ses olarak, anlamsız hecelerle ve kasıtlı yanlışlar yaparak pekiştirir.
        Tedavinin üçünçü aşamasında çocuğa doğru çıkarmayı öğrendiği sesleri konuşma içinde kullanmasını öğretmeye başlanır.Öce ses sözcük içinde rahatça kullanılır hale getirilir. Daha sonra konuşma içinde kullanılmasına başlanır. Bütün bu çalışmalar yürütülürken terapist çocuğu daima kendi öğrendiği sesi başkalarının nasıl kullandığını izlemeye ve gözlemlemeye yönlendirmelidir.
        Ses bozukluklarında işitme kaybı fazla olan çocuklarda dudaktan okuma çalışmalarından daha fazla yararlanılır. Dudaktan okuma konuşan kişinin ağız ve yüz hareketlerine bakarak ne dediğini anlama işidir.Orta ve ağır derecede işitme kaybı olan çocuklar bu tekniği kullanmak zorundadır. Dudaktan okuma öğrenimine üç yaşından sonra başlanılmalıdır. Bu tekniğin öğretilmesinde abartmadan doğal olarak orta hızda normal ses tonu ile konuşmak önemlidir Türkçe deki seslerin yarısına yakın bir kısmı dudak sesidir. Dudaktan okuma çocuk için zahmetli ve yorucudur. Çocuğun öğretimine önce bir kelimeden başlanmalı ve tercihen bu ilk kelime çocuğun tanıdığı bir oyuncağı olmalıdır. 
        Ses bozukluklarının tedavisinde önce çocuğun konuşma organlarını doğru bir biçimde kullanabilmesi çok önemlidir Tedavi süresinde çocuk gözlemlenerek bu organların doğru kullanılmasına yönelik olarak gerektiğinde nefes, çene, dil, gırtlak, yanak egzersizleri kullanılması gerekir.
        Çocuk kelimeleri tam olarak söylemese bile bazı sesler çıkararak tepkide bulunur. Çocuğun çıkardığı sesler hemen kaydedilmeli ve bu çıkardığı seslerden başlanarak ses çıkarması için teşvik edilmelidir. Bundan sonra çocuğun çıkardığı sesler ve söylediği kelimeler doğru telaffuz edilerek yeni kelimeler öğrenmesine yardım edilir.
        Terapist işitme kaybı fazlaca olan çocuklarda umutsuz olmamalı çocukta mutlaka bir işitme kalıntısının bulunduğunu aklının bir köşesine alarak bu işitme kalıntısını en iyi şekilde çocuğun hizmetine sunmanın çarelerinin aramalıdır. Çocuğun en küçük başarısı söz ve beden dili ile ödüllendirilerek çocuğun motivasyonu arttırılmaya çalışılmalıdır.
        Ses bozukluğu tedavisinde dolaylı anlamları yorumlama ,sözel olmayan kuralları öğrenme, sosyal iletişim için gerekli olan işlemleri öğrenme ve kullanma (sıra bekleme, göz teması kurma, bedensel mesajları anlama ve uygun tepkiyi verebilme ) konuların ele alınması ve bu yeteneklerin geliştirilmesi gerekmektedir.
        Aynı şekilde sözel olmayan hareketsel ifadelerinde işlenmesi gerekmektedir. Örneğin şakanın veya alayın anlaşılması bu sözsüz iletişim şifrelerinin uygun şekilde sökülüp uygun tepkinin verilmesine bağlıdır. Bu bedensel mesajlar ve ip uçlarının sökülüp anlamlandırılamaması kişiler arası ilişkilerde ve çocuğun sosyal becerilerinin gelişiminde bazı sorunlara zemin hazırlar.
        Sağaltımda çocuğun çıkardığı her ses bir kazanın olmakla birlikte esas amaç çocuğun duygu ve düşüncelerini başkalarına ifade edebilmesi ve başkalarının duygu ve düşüncelerini dil, dudaktan okuma ve mimiklerden de yararlanarak anlayabilme becerisinin geliştirilmesidir.

Shu. Güldane KAVGACI
Aile ve Evlilik Danışmanı & Cinsel Danışman